آنچه در این مقاله می‌خوانید
علی باباچاهی
علی باباچاهی (زادهٔ ۲۰ آبان ۱۳۲۱) شاعر، نویسنده، محقق و منتقد ایرانی است.
زندگی‌نامه
علی‌بابا چاهی متولد سال ۱۳۲۱ در بندر کنگان استان بوشهر است. وی دوره دبستان و دبیرستان را در بوشهر گذراند. در دوره اول متوسطه، به شعر و ادبیات علاقه‌مند شد. در مسابقه ادبی دانش‌آموزی دبیرستان‌های بوشهر و سپس شیراز رتبه اول را به دست آورد. در این دوره شعرهایش در مجلات تهران، با نام مستعار «ع. فریاد» چاپ می‌شد. اما وقتی یکی از شعرهای این شاعر در مجله امید ایران به عنوان «بهترین شعر هفته» به چاپ رسید، شعرهایش را به امضای خودش در مجلات چاپ کرد.
وی پس از اتمام دوره دبیرستان در بوشهر، حدود سال ۴۰–۳۹ به دانشکده ادبیات شیراز راه یافت. او در این سال‌ها به اتفاق چند تن از دانشجویان، جلساتی ادبی در دانشکده ادبیات شیراز برگزار کرد.
بابا چاهی حدود سال ۱۳۴۵ وارد آموزش و پرورش شد و به مدت ۱۸ سال در بوشهر به تدریس ادبیات مشغول شد که بعد از انقلاب در سال ۱۳۶۲ به اجبار بازنشسته شد. بابا چاهی در طول مدت تدریس خود در بوشهر علاوه بر چاپ شعر در مجله پایتخت، از فعالیت مطبوعاتی نیز غافل نبود.
سخنرانی علی باباچاهی
سخنرانی علی باباچاهی، 13 آبان 1380
مجلهٔ تکاپو
در کتاب صد سال مطبوعات بوشهر، نوشته سید قاسم هاشمی صفحه ۳۰۰ آمده‌است: «مجله تکاپو به سردبیری علی‌بابا چاهی در پاییز ۱۳۴۶ در بوشهر منتشر شد…» پس از انتشار شماره سوم در نیمه اول ۱۳۴۷، ساواک علی‌بابا چاهی را برای تعطیل نمودن مجله تحت فشار قرار داد و سرانجام به دنبال دخالت مستقیم ساواک، به بهانه عدم مجوز انتشار، تکاپو متوقف شد. مجله تکاپو مورد استقبال محافل فرهنگی و روشنفکری قرار گرفت. مجلات روشنفکری تهران مانند «خوشه»، «فردوسی» نیز مطالبی از آن نقل کرده‌اند. مجله «خوشه» سخنرانی احمد شاملو را به نقل از مجله تکاپو به چاپ رسانید. «خوشه»، سردبیر و دست‌اندرکاران مجله تکاپو را با عنوان «کوشندگان شعر امروز ایران» معرفی کرد. در همین سال‌ها (۱۳۴۸) بابا چاهی به قول خودش با «دختری از ایل بختیاری» که مشغول تدریس در مدارس بوشهر بود ازدواج کرد. او صاحب یک پسر و یک دختر است که هر دوی آنها تحصیلات دانشگاهی دارند. در همین سال‌ها، خسرو گلسرخی نقدی بر دومین کتاب شعر بابا چاهی (جهان و روشنایی‌های غمناک) نوشت. این نقد در «تاریخ تحلیلی شعر نو» شمس لنگرودی چاپ شد.
پس از انقلابِ ۵۷
ویرایش کتاب‌های مختلف، تنظیم نمایشنامه‌های رادیویی بیشتر بر اساس داستان‌های کوتاه چخوف، همکاری با نشر «پاپیروس»، همکاری با نشر «پیشبرد»، تحقیق در متون کهن فارسی (گزینش عناصر نمایشی) در یک مؤسسه دولتی، همکاری با مرکز نشر دانشگاهی تعریف نگاری لغات متون کهن فارسی که از سال ۶۸ تا ۱۳۸۴ ادامه داشت. مسئولیت صفحات شعر «آدینه» (یک دهه) و قبل از آن مسئولیت شعر و نقد شعر مجله «نافه» را پذیرفت.
این سال‌ها باباچاهی ده‌ها جلسه سخنرانی در محافل خصوصی و دانشگاهی داشته است. بابا چاهی که در سال‌های قبل از انقلاب، در مجلات «خوشه»، «روشنفکر»، «رودکی»، «کتاب هفته» و جنگ‌های معتبر ادبی حضوری مستمر داشت، بعد از انقلاب، بیشتر مجلات و نشریه‌های معتبر ادبی او را به نوشتن مقاله و انجام مصاحبه دعوت کردند. بابا چاهی در کنار مصاحبه‌های متعدد و طرح مقولات جدید، به طرح «شعر پسانیمایی» پرداخت و بعداً به‌طور عمیق‌تری «شعر در وضعیت دیگر» را مطرح ساخت که بحث‌های زیادی را دامن زد. از بابا چاهی تاکنون حدود سی کتاب شعر و نقد و تحقیق، به چاپ رسیده‌است.
ماجرای اتوبوس ارمنستان
مقالهٔ اصلی: ماجرای اتوبوس ارمنستان
وی در ماجرای اتوبوس ارمنستان در سال ۱۳۷۵ و در جریان قتل‌های زنجیره‌ای در لیست چهره‌های فرهنگی اعزامی بود که قرار بود در اتوبوس توسط دولت جمهوری اسلامی به قتل برسند.
در تابستان سال ۱۳۹۰ فیلم مستندی با عنوان این قیافهٔ مشکوک پیرامون شعر و حیات شعری علی‌بابا چاهی به طراحی و کارگردانی وحید علیزاده رزّازی ساخته شد. در این فیلم با آرا و عقاید چهره‌هایی همچون هوشنگ چالنگی، مسعود بهنود، محمد محمدعلی، محمد قائد، مدیا کاشیگر، احمدپوری، فتح‌الله بی‌نیاز، فرخنده حاجی‌زاده، بهزاد خواجات، رضا عامری، اردشیر رستمی، علی عبداللهی، علیرضا مجابی و بابک صحرانورد دربارهٔ زوایای گوناگون شعری و شخصیتی بابا چاهی آشنا می‌شویم. وحید علیزاده رزّازی، کارگردان این پروژه دربارهٔ ساخته‌اش می‌گوید: «در این فیلم ۹۰ دقیقه‌ای کوشیده‌ایم که از قالب‌های رایج و مرسوم فیلم‌هایی ازاین‌دست تاحدامکان پرهیز کنیم و با ایجاد تنوع در فرم تصاویر و نورپردازی و همچنین خلق ایده‌ها و فضاهایی متناسب با احوالات شخصیت‌محوری فیلم، به بار سینمایی اثر در کنار جنبه‌های ادبی و شناخت‌نامه‌ای آن بیفزاییم. به‌عبارت‌دیگر سعی کرده‌ایم تا وضعیت دیگری از شعر و شخصیّت «شاعرِ وضعیت دیگر» را در تصویری تمام‌نما به مخاطب عرضه کنیم.» او همچنین دربارهٔ حضور چهره‌های ادبی و هنری در فیلم می‌گوید: «از ابتدا فهرست بلندبالایی از افراد مرتبط باحال و هوای شاعر را مدنظر داشتیم که با مشورت با آقای بابا چاهی به همین نام‌هایی رسیدیم که هم‌اکنون در فیلم حاضرند. به‌غیراز آقایان محمد محمدعلی و مسعود بهنود که هر دو زحمت ضبط تصاویرشان را با دوربین‌های معمولی متقبل شدند و از خارج از کشور برایمان ارسال کردند، با باقی میهمانان در شهر تهران و کرج گفتگو کرده‌ایم.» این مستند ۹۰ دقیقه‌ای برای اولین‌بار در مراسم بزرگداشت علی‌بابا چاهی (بزرگداشت این قیافهٔ مشکوک – اسفندماه ۱۳۹۰ – تهران) که به همّت گروه ادبی مایا برگزار شد، به نمایش درآمد.
بیشتر بخوانید: استان بوشهر
دیدگاه منتقدان
منتقدان کتاب شعر اولش، «در بی‌تکیه‌گاهی» (۱۳۴۶) را عاطفی – تصویری با رویکردی اجتماعی، سرشار از اندوهی عمیق و خودشکنانه، میان شعارهای خطابی محافل سیاسی و سیلان ذهن انجمن‌های هنر برای هنر می‌دانند که به همین دلیل با وجودی که شدیداً احساساتی و نوجوانانه بود و عمق و بعدی نداشت مطلوب هر دو گروه افتاد و شهرت یافت و دهان‌به‌دهان گشت.[۳] در مجموعهٔ دومش، «جهان و روشنایی‌های غمناک» (۱۳۴۹) هم همچنان همان روند شعری پیشین را دنبال کرد و این مجموعه نیز خطابی – تصویری، غرق در شدتِ عاطفی کم‌عمق، متأثر از فروغ فرخزاد و در جنونی شاعرانه در گردش باقی ماند.[۴] شعر او در مجموعهٔ سومش، «از نسل آفتاب» (۱۳۵۲) هم تغییری کیفی نمی‌یابد مگر در وزن که ادامهٔ دستاوردهای فروغ فرخزاد و م. آزاد است. اوزانی منعطف و پُرکشش که تحولی در اوزان شعر نیمایی به‌سوی شعر سپیدند.
آثار علی باباچاهی
مجموعه شعر
کتاب این کشتی پر اسرار اثر علی باباچاهی شاعر و منتقد ادبی نخستین‌بار سال ۱۳۹۳ در نشر نگاه منتشر شد و در اولین دوره جایزه شعر احمد شاملو به‌عنوان برگزیده معرفی شد.
در بی‌تکیه‌گاهی (۱۳۴۶) – پخش از کتاب زمان
جهان و روشنایی‌های غمناک (۱۳۴۹) – پخش از کتاب زمان
از نسل آفتاب (۱۳۵۳) – مهرداد، رَز
صدای شن (۱۳۵۶) – ابن‌سینا، تبریز
از خاک‌مان آفتاب برمی‌آید (۱۳۶۰) – بهنام، تبریز
آوای دریا مردان (۱۳۶۸) – عصر جدید
گزینه اشعار – چاپ اول – (۱۳۶۹) – ویس
گزینه اشعار – چاپ دوم – (۱۳۷۲) – دُرسا
منزل‌های دریا بی‌نشان است (با تأخیر) – (۱۳۷۶) – تکاپو
نم‌نم بارانم – چاپ اول – (۱۳۷۵) – دارینوش / چاپ دوم – (۱۳۹۱) – نشر چشمه
عقل عذابم می‌دهد (۱۳۷۹) – همراه / چاپ دوم – (۱۳۹۲) – نشر زاوش
قیافه‌ام که خیلی مشکوک است (۱۳۸۱) – نوید شیراز، نشر راشین – تهران
رفته بودم به صید نهنگ (۱۳۸۲) – انتشارات پاندا – مشهد
گزینه اشعار – چاپ اول – (۱۳۸۳) – انتشارات مروارید
گزینه اشعار – چاپ سوم – (۱۳۹۰) – چاپ چهارم، قطع جیبی – انتشارات مروارید
پیکاسو در آب‌های خلیج‌فارس – چاپ اول (۱۳۸۸) – چاپ دوم (۱۳۹۰) – نشر ثالث
فقط از پریان دریایی زخم‌زبان نمی‌خورَد (۱۳۸۸) – نشر نوید شیراز (حلقهٔ نیلوفری)
هوش و حواس گُل شب‌بو برای من کافی‌ست (با تأخیر) – (۱۳۹۱) – نشر ثالث
گُلِ بارانِ هزارروزه – (۱۳۹۰) – انتشارات مروارید
دنیا اشتباه می‌کند – (۱۳۹۱) – نشر زاوش
بیا گوش‌ماهی جمع کنیم (شعرک‌ها) – (۱۳۹۱) – نشر ثالث
به شیوهٔ خودشان عاشق می‌شوند (عاشقانه‌ها) – (۱۳۹۱) – انتشارات مروارید
باغ انار از این‌طرف است – (۱۳۹۱) – انتشارات نگاه
در غارهای پُر از نرگس – (۱۳۹۲) – انتشارات نگاه
مجموعه اشعار (جلد اول) – (۱۳۹۲) – انتشارات نگاه
این کشتی پر اسرار – (۱۳۹۳) – انتشارات نگاه
اتاق بر آب راه می‌روم – (۱۳۹۴) – انتشارات سرزمین اهورایی
قشنگی دنیا به همین است – (۱۳۹۵) – انتشارات دریچه
آدم‌ها در غروب اسم ندارند – (۱۳۹۵) – انتشارات نگاه
آئورا و دیگران من – (۱۳۹۵) – انتشارات پاتیزه
نقد و بررسی‌های علی باباچاهی
گزاره‌های منفرد (بررسی انتقادی شعر امروز ایران)- جلد یک – (۱۳۷۶) – نارنج
گزاره‌های منفرد (مسائل شعر و بررسی شعر جدید و جوان امروز) – جلد دو (دو کتاب) – (۱۳۸۰) – سپنتا
گزاره‌های منفرد (سه‌جلدی) – چاپ دوم – (۱۳۸۹) – دیبایه
سه دهه شاعران حرفه‌ای (۱۳۸۱) – انتشارات ویستار
بیرون پریدن از صف (گفتگو، نقد و نظر، مقاله) – به کوشش مازیار نیستانی – (۱۳۸۵) – مفرغ نگار
عاشقانه‌ترین‌ها (گزینش و بررسی شعرهای ۱۳۸۰–۱۳۰۰) – (۱۳۸۴) – نشر ثالث
شعر امروز، زن امروز (گزینش و بررسی) (۱۳۸۶) – انتشارات ویستار
گزاره‌های پیوست (۹۰ سال شعر نو فارسی) – (۱۳۹۳) – نشر دیبایه
تحقیق و تألیف‌های علی باباچاهی
شروه‌سرایی در جنوب ایران (۱۳۶۹) – اقبال لاهوری
گزینه اشعار منوچهر شیبانی (گزینش و بررسی) (۱۳۷۳) – انتشارات مروارید
این بانگ دلاویز (شعر و زندگی فریدون توللی) (۱۳۸۰) – نشر ثالث
گزینه اشعار منوچهر نیستانی (۱۳۸۴) – انتشارات مروارید
زیباتری از جنون (زندگی و شعر اسماعیل شاهرودی) (۱۳۸۷) – نشر ثالث
شعر کودک
سوغات بهار (۱۳۳۷) – ابن‌سینا / تبریز[۶] چه کسی درِ قفس را باز کرد؟ (۱۳۵۶) – ابن‌سینا / تبریز
گفتگوها و مصاحبه‌های علی باباچاهی
تاریخ شفاهی ادبیات‌معاصر ایران، مجلد ۵ (گفتگوی سادات مدنی با علی‌بابا چاهی)، (۱۳۸۴) زیر نظر محمد هاشم اکبریانی – نشر روزگار
دری به اتاق مناقشه، مجموعه مصاحبه‌ها – (۱۳۹۴) – انتشارات نگاه
فیلم مستند
مستند این قیافه مشکوک (زندگی و شعر علی‌بابا چاهی – ۱۳۹۰) – کارگردان: وحید علیزاده رزّازی
مستند «این هم یک شوخی بود» (زندگی و شعر علی‌بابا چاهی – ۱۳۹۳) – کارگردان: محسن موسوی میرکلایی
لوح فشرده (شعرخوانی)
امضای یادگاری (صدای شاعر) (۱۳۸۸) – نشر تحقیقات نظری – اصفهان
این‌طوری فکر می‌کند (صدای شاعر) – اشعاری از مجموعهٔ پیکاسو در آب‌های خلیج‌فارس (۱۳۹۱) – مؤسسه شبکه صوتی خوش‌بیان
ترجمهٔ آثار
این هم یک شوخی بود (گزیدهٔ اشعار به انگلیسی) (۱۳۹۰) – ترجمهٔ سعید سعیدپور (به اهتمام ایوب صادقیانی) – انتشارات ویستار
از روزهای روشن (گزیدهٔ اشعار به کُردی) – ترجمهٔ بابک صحرانورد
دربارهٔ علی‌بابا چاهی
کتاب درنگ (شعر و زندگی علی‌بابا چاهی، به سعی محمد لوطیج) (۱۳۸۹)
هفتاد گل زرد (علی‌بابا چاهی در وضعیت دیگر), گزینش، نقد و بررسی: محمد لوطیج – (۱۳۹۳) – انتشارات سرزمین اهورایی
