حسین چاه‌کوتاهی
حسین چاه کوتاهی، معروف به شیخ حسین‌خان، ملقب به «سالار اسلام» از فعالان جنبش جنوب ایران و از هم‌رزمان نزدیک رئیسعلی دلواری بود.
آنچه در این مقاله می‌خوانید
حسین چاه‌کوتاهی
شیخ حسین‌خان چاه‌کوتاهی
زاده ۱۲۳۵ خورشیدی (۱۲۷۳ قمری)
درگذشته ۱۲۹۹ خورشیدی (۱۳۳۸ قمری)
مدفن بوشهر (محله امامزاده)، ایران
فرماندهی از فرماندهان نیروهای تنگستان
جنگ‌ها و عملیات جنگ جهانی اول (ایران و انگلستان)
حسین چاه کوتاهی، معروف به شیخ حسین‌خان، ملقب به «سالار اسلام» از فعالان جنبش جنوب ایران و فرماندهان نیروهای تنگستان در برابر هجوم بریتانیا در جنگ جهانی اول و از هم‌رزمان نزدیک رئیسعلی دلواری بود.
زندگی‌نامه حسین چاه‌کوتاهی
شیخ حسین‌خان فرزند شیخ احمد، متولد ۱۲۷۳ قمری (۱۲۳۵ خورشیدی) در چاه کوتاه حومه شهرستان بوشهر از خاندان دموخ بود که در تحولات محلی نقش داشتند. پدربزرگ وی شیخ حسین دموخی در ماجرای نبرد قلعه ریشهر در برابر تهاجم انگلیسی‌ها در سال ۱۲۷۳ (قمری) شرکت داشت. پدرش حاکم نواحی چاهکوتاه و احمدی بود و پس از او شیخ حسین‌خان جای پدر را گرفت.
جنگ با انگلیسی‌ها
شیخ حسین‌خان به دنبال انزجار عمومی از تهاجم انگلیس و اعلان جهاد علمایی چون سید مرتضی اهرمی و شیخ محمدحسین برازجانی همراه با زایر خضرخان اهرمی و دیگر خان‌های جنوب برای شرکت در جنگ علیه نیروهای بیگانه هم قسم شد. شیخ حسین‌خان هدف خان‌های جنوب را عزل موقرالدوله (حاکم بوشهر)، خروج نیروهای انگلیسی از بوشهر، بازگشت آلمانی‌ها اعلام کرد. شیخ حسین‌خان در زمان جنگ جهانی اول و اشغال بوشهر توسط انگلیس در سال ۱۳۳۳ قمری ضابط چاهکوتاه بود و در صف مبارزان تنگستانی با اشغالگران جنگید. نبرد تنگستانی‌ها و دشتی‌ها پس از کشته‌شدن رئیسعلی دلواری تا چندی ادامه یافت و با کشته‌شدن بعضی مجاهدین از جمله عبدالحسین فرزند شیخ حسین‌خان و اسیر شدن تعدادی از جمله خالو حسین از دیگر سران مجاهدین به سرانجام رسید.
در پی آن افسران ژاندارمری شیراز، افراد کنسول انگلستان از جمله «فردیک اکنورد» در آن شهر را به اسارت نزد شیخ حسین‌خان و زایر خضرخان به اهرم فرستادند، انگلیسی‌ها درصدد حمله و آزادسازی افراد خود بودند.
به دنبال آن مذاکراتی بین انگلیسی‌ها و سران تنگستان برای آزادی و مبادله اسرا صورت گرفت و قراردادی در تاریخ هفتم اوت ۱۹۱۵. م/ هفتم شوال ۱۳۳۴. ق در محل سر بَسْت چُغادَک به امضای ماژور تریور، قائم‌مقام کنسول انگلیس در بوشهر، و زایرخضرخان اهرمی (امیر اسلام) و شیخ حسین‌خان چاه کوتاهی (سالار اسلام) به انجام رسید. از مهم‌ترین مفاد این قرارداد (صلح‌نامه) مبادله اسرا و استرداد اسرای تنگستانی و دشتی از جمله خالو حسین دشتی، آزادسازی آلمانی‌های در بنادر خلیج‌فارس، تحویل‌دادن اموال توقیف شده اهالی تنگستان توسط انگلیسی‌ها از جمله پس‌دادن دو هزار تومان پول شیخ حسین‌خان چاه کوتاهی که در بوشهر گرفته بودند، افتتاح آزادراه بوشهر توسط انگلیسی‌ها و متقابلاً مجاهدین تنگستانی، استرداد هشت نفر از اسرای انگلیسی، برقراری امنیت راه شاهی، حفظ خط تلگراف پس از تعمیر آن را متقبل شدند و سرانجام اسرای خارجی در ازای آزادی خالو حسین و اسرای تنگستانی دربند مبادله شدند.
پس از جنگ جهانی اول
پس از جنگ جهانی اول نیز انگلیسی‌ها در قالب پلیس جنوب ایران به سرکوبی مجاهدان ادامه دادند.
در ۱۳۳۶ق در جریان بازگشایی جاده شیراز و طرح احداث راه‌آهن در منطقه، شیخ حسین‌خان و زایر خضر و شیخ محمد برازجانی که از اهداف انگلیسی‌ها درکشیدن راه‌آهن اطلاع داشتند، استقلال ایران را در خطر دیدند و در نامه‌ای از کنسولگری انگلیس خواستند تا پاسخ دهد که احداث راه‌آهن طبق معاهده با دولت ایران بوده است یا خیر و چون انگلیسی‌ها پاسخی ندادند، مجاهدان به‌قصد نبرد با آنان در چُغادک مستقر شدند؛ ولی بر اثر خیانت عده‌ای از همراهان خویش، ناچار به عقب‌نشینی شدند. انگلیسی‌ها پس از تصرف چغادک، چاه کوتاه را نیز تصرف کردند و شیخ حسین‌خان را که به چاه کوتاه پناه برده بود، وادار به عقب‌نشینی کردند وی در ربیع‌الاول ۱۳۳۸ قمری ناچار به قلعه فاریاب در منطقه بلوک بوشکان پناهنده شد و جنگ‌وگریز با انگلیسی‌ها مشغول بود. انگلیسی‌ها، پس از تصرف چاه کوتاه، ضابطی آن را به شیخ عبدالله چاه کوتاهی، برادر شیخ حسین، سپردند.
انگلیسی‌ها چند ماه شیخ حسین را تعقیب و با هواپیما مواضعش را بمباران کردند. در آن زمان، به‌جز معدودی تفنگچی کسی با وی نمانده بود.
نبرد آخر و مرگ
آرامگاه شیخ حسین‌خان چاه کوتاهی
شیخ حسین‌خان در رمضان – شوال ۱۳۳۸ق درصدد تصرف چاه کوتاه برآمد؛ اما در این امر موفق نشد و در دو کیلومتری چاه کوتاه سنگربندی کرده و آماده نبرد با قوای انگلیس شد. در بعضی منابع با تاریخی متفاوت آمده است وی در شعبان ۱۳۳۸ قمری به‌اتفاق چند تن از یارانش برای ارسال تلگرام و کسب تکلیف از مرکز، به باغی در نزدیکی چاه کوتاه رفت. در آنجا تفنگچیان انگلیسی و پلیس جنوب وی و همراهانش را محاصره و به آن‌ها حمله کردند. قوای انگلیسی‌ها شامل ۱۰۰ پیاده، ۵۰ سوار و یک عراده توپ اتریشی شبانه حرکت کرد و در سپیده‌دم به شیخ حسین‌خان هجوم آوردند. این عملیات به فرماندهی کاپیتان مون انگلیسی و افراد پلیس جنوب انجام گرفت. پس از مدتی مقاومت شیخ حسین‌خان با همه همراهان، از جمله پسرش شیخ‌خزعل، (شعبان ۱۳۳۸ق) در این درگیری کشته شدند. در بعضی منابع دیگر تاریخ کشته‌شدن آن‌ها ۱۲ شوال ۱۳۳۸ قمری که برابر است با ۸ تیر ۱۲۹۹ش (۲۹ ژوئن ۱۹۲۰م)، نقل شده است.
مقبره شیخ حسین چاه‌کوتاهی
کشته‌شدن شیخ حسین، هیجان و اندوه زیادی در میان مردم تهران ایجاد کرد. شیخ حسین چاه‌کوتاهی، در محله امامزاده بوشهر، هم‌جوار امامزاده عبدالمهیمن دفن گردید که امروزه آرامگاهی بر روی آن برپاست.
مقبره شیخ حسین چاه‌کوتاهی مربوط به دوره قاجار است و در بوشهر، محله امامزاده واقع شده و این اثر در تاریخ ۵ آذر ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۸۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
اشعار
ملک‌الشعرای بهار در یکی از شعرهایش به نام «خون خیابانی» اشاره‌ای مختصر به شیخ حسین چاه‌کوتاهی داشته است و در پاورقی آن شعر از وی با عنوان «مجاهد ملی معروف جنوب» یاد کرده است:
در دست کسانی است نگهبانی ایران کاصرار نمودند به ویرانی ایران…
کشتند بزرگان را و ابقا ننمودند بر شیخ حسین و به خیابانی ایران…
کشت آن حسن از بهر وطن گر دو سه کاشی کشت این حسن احرار وطن را چو مواشی…
گه قتل مهین شیخ حسین‌خان را در فارس تصویب نمودند به صد عذرتراشی…
خانواده حسین چاه‌کوتاهی
از شیخ حسین‌خان هشت فرزند به جا ماند که دوتای آن‌ها بنام عبدالحسین و شیخ خزعل در جنگ با نیروهای انگلیسی کشته شدند. دیگر فرزندان وی شیخ عبدالرسول خان، محمد خان، منصور خان، صالح، محسن خان، ناصر و دختری بنام خیرالنساء است. حسین و سیروس چاه کوتاهی (دو فرزند عبدالرسول خان) از نوه‌های سرشناس او می‌باشند.
