جاذبه های تاریخی استان بوشهر

معرفی جاذبه های تاریخی استان بوشهر

سرتاسر بوشهر عزیزمان سرشار از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی است.  تماشای مکان‌های تاریخی و باستانی شگفت‌انگیز برای علاقه‌مندان به این مکان‌ها بسیار لذت‌بخش است. در این مقاله با ما همراه باشید تا شما را با مهم‌ترین جاذبه های تاریخی استان بوشهر آشنا کنیم.

این پست بروز رسانی می شود!

• شهر باستانی سیراف
• شهر باستانی ریشهر
• شهر باستانی سینیز
• بافت شهر بوشهر
• کلیسای خارک
• مسجد بردستان دیر
• قلعه نصوری
• کاخ بردک‌سیاه
• کشتی رافائل
• عمارت کلاه‌فرنگی بوشهر
• کلیسای ارامنه گریگوری
• قبر جنرال
• عمارت کوتی
• مدرسه سعادت
• عمارت ملک بوشهر
• کاخ چرخاب
• کاخ بردک‌سیاه
• کاخ سنگ سیاه
• کوشک اردشیر
• سنگ‌نبشته هخامنشی (جزیره خارک)
• دژ برازجان
• نیایشگاه مند
• تل خندق دهقاید
• برج خان
• قلعه حصار
• قلعهٔ کلات اهرم
• کاخ کوروش
• کاروانسرای دالکی
• عمارت امیریه
• عمارت تنگستانی
• گورستان باستانی خارک
• گورستان شغاب
• کاروان‌سرای دالکی
• دژ برازجان
• عمارت حاج رئیس
• قلعه شیخ کنعانی
• سد بندو
• تپه کوتی
• آسیاب‌آبی بندو ۱
• آسیاب‌آبی بندو ۲
• آب‌انبار بندو
• قلعه کلات اهرم
• تپه تل بردی

شهر باستانی سیراف

سیراف که سیراب، شیلاب، شیلا و در بعضی نوشته‌ها صیراف نیز نوشته شده‌است، شهری باستانی واقع در بخش سیراف شهرستان کنگان در استان بوشهر یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است.
سیراف (سیراب) یکی از شهرهای قدیمی استان بوشهر ایران بوده است. بازمانده‌های آن در نزدیکی بندر طاهری فعلی دیده می‌شود. سیراف زمانی از بندرهای اصلی ایران و خاورمیانه و محل پهلوگیری کشتی‌های بزرگ بود. بازرگانان سیرافی به دوردست‌های آسیا و افریقا سفر دریایی می‌کردند. ولی طی یک زلزله و سونامی حاصله از آن در بهار سال 398 ق قسمت عمده این بندر پر رونق به زیر آب رفته و فقط مسجد جامع سیراف و قلعه نصوری و گوردخمه و بازار از آن باقیمانده است. ابن بندر در زمان ساسانیان دارای شکوهی بی نظیر بوده است.
سیراف پررونق‌ترین بندر کشور بود که روابط تجاری زیادی با روم و یونان در اروپا و ماداگاسکار در آفریقا تا کانتون چین در آسیا[۱] در دوره‌های ساسانی و اسلامی داشت. سفال‌های بازمانده با نقش‌های گوناگون، پارچه‌ها و زیورآلات، معماری‌های گچی و اتاق‌های آذین شده به آثار هنری و ساختمان‌های دو سه طبقه بخشی از میراث بجا مانده از آن تمدن است. اما زمین لرزه مرگبار هفت روزه سال سیصد و شصت و هفت هجری قمری مدفون شدن کامل این بندر را در پی داشت. از این روست که سیراف پمپئی ایران نامیده شده‌است.
گردشگری سیراف:
بندر سیراف به‌واسطه واقع‌شدن در بین دو منطقه انرژی پارس جنوبی و منطقه انرژی کنگان دارای ویژگی خاصی است آثار باستانی و همچنین دریای زیبای سیراف به دلیل نزدیکی به مکان‌هایی چون بندر زیبای کنگان شهر جم و فاصله حدود ۳۵۰ کیلومتری تا شیراز و استان فارس جاذب گردشگران بسیاری شده است. در واقع بندر سیراف حد وسط عسلویه و کنگان واقع شده است. خانواده دانشور کاتب آل نصور از طایفه آل نصور بحرینی‌های مقیم ایران در بندر سیراف شهرستان پارسیان و کنگان در استان بوشهر هستند شیخ نصوری بزرگ این خاندان نصوری بود که بنای یادبود وی هم‌اکنون نیز در بندر طاهری امروزی (سیراف) است.

شهر باستانی ریشهر

ریشهر، شهری قدیمی مربوط به دوره عیلامیان بوده است و در منتهی‌الیه جنوبی جزیره بوشهر واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ریشهر (بوشهر قدیم)، واقع در بخش مرکزی شهرستان بندر بوشهر یکی از آثار تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است.
«ریشهر» در جنوب شهر بوشهر واقع شده‌است. قدمت آثار کشف شده آن به هزاره سوم تا هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد. آثار مکشوف در سال‌های ۱۸۷۲ تا ۱۸۷۷ میلادی و نتایج اکتشافات باستان شناسان فرانسوی به سرپرستی پزار در سال ۱۹۱۴ میلادی که شامل کتیبه‌های میخی عهد شوتروک ناهونته و آثار بناها و اشیا مفرغی و سفال‌های نقش داراست، نشان می‌دهد که ریشهر از هزاره دوم پیش از میلاد یکی از شهرهای مهم امپراتوری عیلام بوده‌است. از آجر نوشته‌های عیلامی معلوم می‌شود که این شهر در آن عصر به نام «لیان» خوانده می‌شده‌است. ظاهراً لیان به سبب موقعیت خاص جغرافیایی یکی از حلقه‌های ارتباطی تمدن‌های شرق و غرب دنیای قدیم بوده‌است چرا که مرزهای جنوبی فلات ایران به سبب هم جواری با دریا و سایر شرایط جغرافیایی به ساکنان فلات هند اجازه می‌داد که از آب‌های ساحلی، برای ارتباط تجاری با تمدن‌های ایران و دشت بین‌النهرین استفاده کنند.
نام ریشهر خلاصه شده «ریواردشیر» است. اردشیر بابکان شهرهای متعددی در زمان حکومت خود برپا نمود که در واقع ریو اردشیر یکی از آن‌ها می‌باشد که می‌توان گفت تجدید بنای همان شهر لیان بوده‌است. این شهر در دوران ساسانیان یکی از مهم‌ترین مراکز علمی و ادبی محسوب می‌شد و در آن جا جماعتی از دانشمندان و نویسندگان جای داشتند. ریشهر بعد از اسلام تا سده‌هایی چند رونق داشت. گفته می‌شود که این شهر در قرن شانزدهم در حدود دو هزار خانه مسکونی داشته و دو منطقه باستانی «تل پی تل» و «شاه نشین» نیز در همان حوالی ریشهر شناسایی شده‌اند. بوشهر و ریشهر و چند قریه دیگر در شبه جزیره‌ای واقع که از سمت شمال محدود است به خور سلطانی و از مغرب به دریا و از جنوب به خلیج کوچک هلیله. نوشته‌اند که در زمان نادر شاه جمعیت ریشهر به بوشهر منتقل شد و در نتیجه ریشهر متروک بماند. منطقه ریشهر در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

شهر باستانی سینیز

بندر سی‌نیز از بنادر زیبای استان بوشهر و از بنادر معروف شهرستان دیلم است. در دورهٔ ساسانیان شهر متمدن سی‌نیز، در جایگاهی ویژه از علم، فرهنگ، هنر و تمدن قرار داشت. این موضوع به حدی قابل‌اهمیت بود که در سی‌نیز، یک مرکز علمی (دانشگاه) و کتابخانه‌ای بزرگ هم ساخته شده بود. از نظر وضعیت دریایی، کشاورزی و صنعتی نیز، شهر سی‌نیز، دارای اوضاع مناسب و محصولات فراوان بوده است. پنبهٔ مصری از عمده‌ترین واردات به این بندر بوده و کشت کتان و کارگاه‌های بافندگی و روغن‌چراغ، از جمله کالاهای پُر رونق آن بوده است. تجارت دریایی بندر سی‌نیز با نقاط جهان از جمله روم، مصر، هند، بصره و چین صورت می‌گرفته است. آب‌انبار قدیمی شهر تاریخی سی‌نیز، از آثار مشهور آن است که بسیار زیبا است. برخی از آثار مربوط به خرابه‌های بندر سی‌نیز هم امروز باقی‌مانده است. این منطقه تا سال 321 هجری قمری که مصادف با آغاز شورش قرمطیان بود، بندری آباد و پررونق به شمار می‌رفت. در این سال قرمطیان آن را ویران کردند و دیگر هرگز آبادانی پیشین خود را باز نیافت. به همین دلیل است که امروزه این بندر به‌صورت متروکه درآمده است.

کاخ کوروش کبیر

کاخ کوروش کبیر (شهرستان دشتستان واقع در برازجان)
«کاخ کوروش دشتستان» تاریخی و بسیار مهم از دوران پر تمدن ایران،
کاخ کوروش (دشتستان)، واقع در شهر برازجان از توابع بخش مرکزی شهرستان دشتستان یکی از اثرهای تاریخی و از نقاط دیدنی استان بوشهر در جنوب ایران است. این کاخ در سال ۱۳۵۰ به‌وسیلهٔ هیئت باستان‌شناسی ایران حفاری شده است. باتوجه‌به شیوه‌های معماری و استفاده از سنگ سیاه‌وسفید زمان احداث آن را به دورهٔ کوروش بنیان‌گذار زنجیره هخامنشی منسوب کرده‌اند. این کاخ که در جنوب شرقی برازجان و در کنار رودخانه خشک آردی قرار دارد یکی از پایگاه‌های مهم ایران دورهٔ هخامنشی در ساحل خلیج‌فارس بوده است. کاخ برازجان بر طبق تحقیقاتی که انجام شده در اواخر سلطنت کوروش ساخته‌وپرداخته شده است و از نظر حجاری و هنر معماری آن‌چنان‌که از پایه ستون‌ها و اشیا کشف شده بر می‌آید جدیدتر و ظریف‌تر از پاسارگاد است؛ بنابراین می‌توان گفت که این بنا هنگامی ساخته شده که هنر اصیل حجاری و معماری عصر کوروش به تکامل رسیده است. متأسفانه به علت ناتمام‌ماندن بنا چنین به نظر می‌رسد که علل عقیم ماندن این کاخ مصادف با مرگ او به سال ۵۲۹ پیش از میلاد است؛ بنابراین می‌توان تاریخ بنای کاخ برازجان را در همین حدود یعنی ۵۲۹ قبل از میلاد دانست.
یکی از آثار ارزشمند و بی‌نظیر، کاخ زمستانی کورش هخامنشی است که در جنوب غربی برازجان قرار دارد و این اثر عظیم فاصله‌ای حدود 500 متر تا جاده‌ی بوشهر ـ برازجان دارد. این بنای زیبا در سال 529 قبل از میلاد به وسیله‌ی سر سلسله‌ی هخامنشیان یعنی کورش هخامنشی ساخته شده ولی به علت مرگ او در این سال ناتمام مانده و فقط ته ستون‌های کاخ که از سنگ‌های سیاه و زرد رنگ ساخته شده به جا مانده است.

عمارت حاج رئیس

این بنای ارزشمند و مرتفع و عظیم در کوی شنبدی در قسمت ساحل شمال شرقی بافت قدیم بوشهر، بر فراز تپه‌ای کم‌ارتفاع در فاصله شش متر آب دریا و در محدوده اداره بندر و کشتیرانی قرار گرفته است. این عمارت حدوداً، یک‌صد و پنجاه سال پیش توسط یکی از بزرگ‌ترین تجار بوشهری در دوره قاجار بنام حاج عبدالرسول طالبی ملقب به رئیس تجار و معروف به حاج رئیس احداث گردیده است.

عمارت طاهری

قدمت این ساختمان به دوره قاجار می‌رسد. این مکان برای اولین شهردار بوشهر آقای سیادت بنا گردید و در آن دوران به بلدیه معروف شد و بعدها شخصی به نام طاهری آرا خریداری کرد و نام طاهری بر این بنا ماندگار گردید این بنا در محله بهبهانی واقع شده که امروز در اختیار میراث‌فرهنگی و گردشگری قرار دارد و تبدیل به موزه مردم‌شناسی شده است.

عمارت دهدشتی

این بنای تاریخی در محله‌ای از چهار محل قدیمی بوشهر موسوم به محله کوتی و در مجاورت خیابان انقلاب امروزی واقع شده است، برخی از کارشناسان سبک معماری و گچ‌بری‌های آن را مربوط به دوره زندیه می‌دانند؛ اما واقعیت امر این است که قدمت بنا به عهد قاجار می‌رسد این عمارت با سرمایه دو برادر تاجرپیشه بنام‌های حاج علی دهدشتی و غلامحسین دهدشتی احداث گردیده است.

عمارت گلشن

یکی دیگر از عمارت‌های قدیمی بوشهر که بازمانده دوران سلطنت قاجاریه بوده است، عمارت گلشن است. بانی و مؤسس این بنا که در ساحل شمالی بندر و در محله‌ای به نام بهبهانی قرار گرفته است، تاجری بوشهری و معروف به گلشن بوده است. این خانه سپس توسط سید محمدرضا کازرونی یکی دیگر از تجار بوشهری خریداری و هم اکنون در تملک میراث‌فرهنگی و گردشگری و محل استقرار موزه سنگ است.

گورستان انگلیسی‌ها

گورستانی که اکنون مخروبه و خاموش در گوشه‌ای از بوشهر که روزگاری پایگاه سلطه‌گری انگلیسی‌ها بر بخش‌های وسیعی از آسیا بشمار می‌آمد، قرار گرفته است. حاصل تأسف‌بار سلطه‌جویانهٔ سردمداران استعمار همین گورستان است که بر اساس پژوهش‌های تاریخی و سنگ قبرهای مکشوفه در این گورستان مشخص شد که این گورستان متعلق به دوره سلطنت قاجاریان است.

خانه و موزه شهید رئیس‌علی دلواری

خانه و موزه شهید رئیس‌علی دلواری در شهر دلوار به فاصله 45 کیلومتری جنوب بوشهر واقع گردیده است. دلوار مرکز بخش ساحلی تنگستان و زادگاه رئیسعلی می‌باشد. مبارزات شهید رئیسعلی دلواری بر علیه تجاوز انگلیس به بوشهر در بیش از 80 سال پیش، خاطره ای بس شگرف و فراموش نشدنی در ذهن مردم منطقه بر جای گذاشته است.

گنبد سلیمان بن علی

در کنار جاده دیلم و تقریباً در خارج شهر گنبدی عظیم با سطح پلکانی و کاشی‌کاری به رنگ آبی تیره قرار دارد که به گنبد سلیمان بن علی معروف است. سبک ساختمان گنبد، جلوه‌ای از معماری قدیمی سواحل خلیج‌فارس دارد و مشابه گنبد دانیال نبی در شوش و متأثر از سبک معماری معبدسازی هندی است. مردم محل معتقدند که سلیمان بن علی از اولاد حضرت زین‌العابدین امام سجاد (ع) است.

کوشک اردشیر

این بنای زیبا و به‌جامانده از دوره ساسانیان بسیار به کاخ اردشیر در فیروزآباد است و از سنگ‌های چندان هموار که با ساروج به یکدیگر چسبیده‌اند ساخته شده است. زیر بنای کوشک به‌صورت صلیب است و بنا دارای اتاق‌های گهواره‌ای شکل است.

تل گنبد

در شمال شرقی گناوه بقایای اطلال قدیمی وجود دارد که به نام تل گنبد مشهور است و بقایای عمارتی به چشم می‌خورد که آثار پی چهارطاقی قدیمی در آن جلوه‌گر است و آثار غرفه‌هایی به طول و عرض شش در پنج‌متر آشکار است. ظاهراً به نظر می‌آید که به علت ارتقای نسبی تپه، معبد یا آتشکده بوده است؛ زیرا نوع دیوارسازی، مصالح ساختمانی و موقعیت بنا سبک ساختمانی آتشکده‌های ساسانی در جنوب فارس و از جمله فیروزآباد را به بیننده القا می‌کند.
تودیو
این غار در کنار جاده گناوه دیلم و در صخره‌ای که 82 متر عرض دارد واقع شده است. به گوش بومیان (تودیو) یعنی خانه دیو خوانده می‌شود. برای رسیدن به غار لازم است که صخره را دور زده و از پشت وارد آن شد. غار دارای حفره ای به طول 40/3 سانتی متر و عرض 60/1 سانتی متر است. دالان اصلی غار با طول 5 متر به عرض 5/2 متر دارای چهار طاق می‌باشد. طاق اول با گودی 2 متر و عرض 5/1 متر و ارتفاع 80/1 متر و طاق دوم با عرض 2 متر، طول 60/1 متر و ارتفاع 80/1 متر است و با تشابه تقریبی اندازه‌ها به مصنوعی بودن آن می‌توان پی برد. جنس غار از نوع سنگ رسوبی است و در آخر دریچه دیده بانی به طول 55/2 متر و پهنای 80/1 متر را به دیدن منظره زیبای خلیج فارس دعوت می‌کند، ارتفاع دهانه غار با سطح پائین صخره 5/5 متر می‌باشد. بومیان در این باورند که غار درگذشته پناهگاه دو دیو بوده و با کشتن دیوی که درغار خوابیده بود، دیو دوم که برای شکار به بیرون از غار رفته بود از ماجرا خبردار شده و می‌گریزد و با رفتن خود، به کابوس وحشتناک دیوها پایان می‌بخشد.

کلات موند

در دامنه کوه مند در فاصله 30 کیلومتری خورموج در جنوب روستای حیدری و در ارتفاعات سنگی مشرف به بستر قدیمی رودخانه سیلابی، آثار حجاری‌هایی در دل صخره‌ای بلند وجود دارد. نمای خارجی معبد کلات عبارت است از یک سکوی اصلی با سقف قوسی شکل و دو مدخل دیگر و ده حفره به شکل روزنه‌هایی در طرفین سکوی اصلی که به منزله نورگیرها یا پنجره رواق‌های اصلی معبد است. به نظر می‌رسد قسمت میانی، مکان جلوس کاهنان یا مقربان و انجام مراسم مخصوص مذهبی بوده است. نکته قابل‌توجه در معبد کلات وجود چاه‌های متعدد در اتاق‌های پائینی است که به نظر می‌رسد جهت دفن اموات یا نگهداری استخوان آن‌ها حفر شده است.

آب‌انبار قوام

ساختمان آب‌انبار قوام در محوطه بازی در جانب غربی شهر بوشهر (کناردریا) قرار گرفته و مربوط به یکصد و پنجاه سال قبل است که با مصالح محلی در زمان قاجاریه ساخته شده است. اسکلت اصلی و طاق آن از سنگ‌های رسوبی خیلی مقاوم با سه دهانه ستون‌بندی به‌وسیله چهارطاق پوشیده شده، دو متر از آب‌انبار خارج از زمین و 60/2 متر در داخل زمین قرار دارد. داخل آب‌انبار با پوشش ساروج بسیار مقاوم ساخته شده است. در نمای خارجی به فاصله معینی پنجره‌هایی به ابعاد 90/120 تعبیه شده است. در حال حاضر از این آب‌انبار به‌عنوان چای‌خانه سنتی استفاده می‌شود.

قلعه خورموج

قلعه خورموج یکی از آثار شکوهمند تاریخی استان بوشهر است که طی زمان تغییر یافته و روی به ویرانی گذاشت است. قلعهٔ محمد خان دشتی در سال 1379 در فهرست آثار ملی به شمارهٔ 3032 به ثبت رسید. این اثر که یکی از با شکوه ترین نمونه‌های معماری دوره قاجاریه و دارای تزئینات بدیع و منحصر به فردی است، بارها مورد تاخت و تاز قرار گرفته است. این اثر ملی که زمانی با برج‌های متعدد و گوشواره‌های زیبا، هیبت و شکوه خود را به رخ هر رهگذری می‌کشید، امروز در میان انبوهی از ساختمان‌های چند طبقهٔ شهری محاصره شده است. همچنین آتشکده ای نیز به همین نام در بوشهر موجود می‌باشد.
بندر باستانی سیراف
سیراف (سیراب) یکی از شهرهای قدیمی استان بوشهر ایران بوده است. بازمانده‌های آن در نزدیکی بندر طاهری فعلی دیده می‌شود. سیراف زمانی از بندرهای اصلی ایران و خاورمیانه و محل پهلوگیری کشتی‌های بزرگ بود. بازرگانان سیرافی به دوردست‌های آسیا و افریقا سفر دریایی می‌کردند. ولی طی یک زلزله و سونامی حاصله از آن در بهار سال 398 ق قسمت عمده این بندر پر رونق به زیر آب رفته و فقط مسجد جامع سیراف و قلعه نصوری و گوردخمه و بازار از آن باقیمانده است. ابن بندر در زمان ساسانیان دارای شکوهی بی نظیر بوده است.

کاخ بردک سیاه

«کاخ بردک سیاه» کاخ زمستانی داریوش اول، مربوط به عصر هخامنشی است، و در ۲ کیلومتری جنوب شرقی شهر آب‌پخش میان نخلستان‌های روستای درودگاه و محل تلاقی دو رودخانه شاپور و دالکی قرار دارد، و بعد از کاخ کوروش بنا شده و فاقد ظرافت‌ها و ترکیب خاص رنگ‌های سیاه‌وسفید کاخ‌های برازجان و پاسارگاد است. ظاهر کاخ سنگ سیاه از لحاظ سبک هنر معماری و ترکیب رنگ‌های سیاه‌وسفید و مشخصات ظاهری آن نشان می‌دهد که این کاخ بعد از کاخ برازجان ساخته شده است.

بیشتر بخوانید: کاخ بردک سیاه

منبع:
اداره میراث‌فرهنگی استان بوشهر